ابزار مورد نیاز قلم زنی، ملزوماتی هستند که با بهره گیری از آن ها می توان بر روی اشیاء فلزی طرح ایجاد کرد. ابزار قلم زنی باتوجه به شکل و ساختاری که دارند، کاربردشان نیز متفاوت خواهد بود. در نتیجه هر کدام از این ابزارها برای ایجاد طرح های خاصی کاربرد دارند. قلم زنی هنری کهن در کشور ما به شمار می شود که سبک های مختلفی دارد. در هر سبک نیز ابزار کار و نوع قلم متفاوت خواهد بود. در ادامه به معرفی این ابزار پرداخته و نام ابزار قلم زنی را به تفکیک شرح می دهیم.

معرفی ابزار قلم زنی و شیوه کار با آن ها

در قلم زنی که دواتگری نیز خوانده می شود، دو گروه برای معرفی ابزار قلم زنی وجود دارد. گروه اول درواقع ابزار و ملزومات پایه و اساسی هستند که در هر سبکی از هنر قلم زنی مورد استفاده قرار میگیرند. گروه دوم نیز ملزوماتی هستند که ابزار جانبی به شمار می روند. به عنوان مثال، قلم و چکش ابزار پایه در بین ابزار مورد نیاز قلم زنی هستد. درحالی که انبر ابزار جانبی است، چرا که در برخی مواقع مورد استفاده قرار نمی گیرد، و در اغلب موارد در اشیاء با ابعاد کوچک برای سهولت درکار استفاده می شود.

نام ابزار اصلی قلم زنی فلز

ابزار قلم زنی اصلی که ابزار مورد نیاز قلم زنی فلز هستند، شامل؛ انواع قلم و چکش است. درواقع دو ابزار مهمی که هر هنرمند قلم زنی باید آن ها را به خوبی بشناسد، این دو مورد خواهند بود. چکش ها به دو شکل ساخته می شوند. چکش سبک برای ریزه کاری و ظریف کاری ها، چکش سنگین برای ایجاد شیارها و خطوط عمیق مورد استفاده قرار می گیرند. اما قلم انواع مختلفی دارد که در ادامه به بررسی آن ها می پردازیم.

انواع قلم و ساختار آن ها

قلم ها که برای معرفی ابزار قلم زنی دسته بنده شده اند، از جنس فولاد بوده و حدودا در طول 15 الی 20 سانتی متر ساخته می شوند. طول و قطر قلم ها با توجه به کار خود متفاوت خواهد بود. هر چقدر طرح ظریف تر باشد در نتیجه قلم نیز قطر کمتری خواهد داشت. در حالی که برای ایجاد طرح های درشت از قلم های بزرگتر مثلا قلم بادامی ساده استفاده شده و به عنوان ابزار مورد نیاز قلم زنی شناخته می شوند.

قلم های ریزه کاری

قلم های ریزه کاری نام ابزار قلم زنی است که برای طرح های ریز مثل گل و مرغ استفاده می شود. برای طرح هایی که جزئیات بیشتری دارد از قلم های ریزه کاری استفاده می شود. این نوع قلم ها دارای قطر کم و ظریف در بین ابزار مورد نیاز قلم زنی هستند.

قلم نیم بر

قلم نیم بر بدون عاج بوده و به عبارتی می توان آن را به پیچ گوشتی یک طرفه اما با لبه تیز معرفی کرد.

قلم گرسوم

این مدل قلم ها دارای سطح مقطع مستطیلی شکل بوده که یک یا دو ردیف حفره سه تایی را دربر می گیرند. قلم گرسوم یک ردیف را یک رج و قلم گرسوم دو ردیف را دو رج می گویند.

قلم سنبه

قلم سنبه کاربرد تزئینی دارد و نوک آن مخروطی شکل است.

قلم پرداز

قلم پرداز نوعی قلم نیم بر است، اما نوک قلم دارای شیار است. این قلم  برای هاشور زنی درجزئیات مانند هاشور زنی داخل گل ها مورد استفاده قرار می گیرد.

قلم بادامی

باتوجه به نام ابزار قلم زنی، نوک قلم به شکل بادام یا اشک است. این مدل قلم برای ایجاد طرح گلبرگ ها و برگ ها کاربرد دارد.

قلم ناخنی

قلم ناخنی دارای نوک هلالی شکل بوده و طرحی که قلم ناخنی بر روی فلز ایجاد می کند، نیم دایره است. این قلم برای ایجاد طرح های مواج مانند ابرهای نگارگری، موج آب، پیچ و تاب مو و … کاربرد دارد.

قلم گرسواد

قلم گرسواد نام ابزار قلم زنی است که باتوجه به سطح مستطیلی شکل خود، موجب ایجاد فرورفتگی در سطح فلز می شود. این قلم با ایجاد فرورفتگی در زمینه، موجب برجسته شدن طرح می شود.

قلم یک تو

نوک قلم یک تو مانند مداد می باشد، با این تفاوت که نوک قلم یک تو، خالی است. اگر با چکش به این قلم ضربه بزنیم، طرح دایره توخالی بر روی سطح فلزی ایجاد می شود. هرچند اگر قلم با زاویه در دست قرار گیرد طرحی مانند قلم ناخنی، اما خمیده تر را ایجاد می کند. از این قلم برای ایجاد طرح گل، فلس ماهی و تزئینات داخلی طرح ها استفاده می شود.

قلم های منبت کاری

قلم های منبت کاری، نام ابزار قلم زنی است که با توجه به سطح خاص خود ، موجب ایجاد فرورفتگی در سطح فلزی می شوند. از این نوع قلم ها برای ایجاد فرورفتگی در پس زمینه و برجسته کردن طرح استفاده می شود.

قلم بادامی ساده

قلم بادامی ساده دارای سطح بادامی شکل اما با سطح مقطع بزرگ است. از این نوع قلم برای ایجاد طرح گلبرگ ها، برگ ها و برخی نقوش استفاده می شود.

قلم نیم ور

قلم نیم ور مانند قلم نیم بر است، با این تفاوت که سطح مقطع این قلم بیضی شکل می باشد. در نتیجه می توان از این قلم برای ایجاد شیار در سطح فلزی استفاده کرد.

قلم خوشه

قلم خوشه که یکی از ابزار مورد نیاز قلم زنی است، دارای سطح مقطع صاف و بدون حاشیه تیز است. زمانی که طرح بزرگی برجسته می شود، از این قلم برای ایجاد فرورفتگی در داخل طرح استفاده می شود.

قلم کف تخت

قلم کف تخت با سطح مقطع مربعی شکل برای ایجاد فرورفتگی در زمینه کار مورد استفاده قرار می گیرد.

قلم مشبک کاری

در مشبک کاری تنها از یک قلم استفاده می شود. این قلم که  ابزار مورد نیاز قلم زنی به سبک مشبک کاری است، تیزبر می باشد که برای برش بخش هایی از کار، مورد استفاده قرار می گیرد. نوک قلم تیزبر همانند قلم نیم بر است، با این تفاوت که اندازه قلم بسیار کوچک و نوک قلم بسیار تیز است.

  نام ابزار قلم زنی جانبی

از دیگر ابزار مورد نیاز قلم زنی که در این هنر استفاده می شود می توان به میز کار، ابزار اندازه گیری، نفت، روغن جلا، سمباده، گیره، تسمه اشاره کرد. این ابزار در حین کار و تا آخرین مرحله مورد استفاده قرار می گیرند.

به عنوان مثال از تسمه برای نگه داشتن شیء مورد نظر استفاده می شود. هرچند این ابزار با توجه به نیاز استاد قلم زن مورد استفاده قرار می گیرد. با این حال اگر اشیاء فلزی کوچک باشند دیگر نیازی به تسمه نیست، و می توان از ابزار دیگری برای ثابت نگه داشتن آن استفاده کرد.

باید توجه داشت که برخی از این ابزار ها توسط خود استاد قلم زن ساخته می شود و در نتیجه ابعاد و اندازه ها، و حتی مدل ابزارها کمی متفاوت خواهد بود.